زردی نوزادی
زردي نوزادي:
- زردی فیزیولوژیک (گذرای) نوزادی چیست؟
تعداد قابل توجهی از نوزادان به دلایل طبیعی (فیزیولوژیک) در چند روز اول بعد از تولد به زردی مبتلا می شوند. به این پدیده زردی فیزیولوژیک گفته می شود. زردی بعلت تجمع یک ماده شیمیایی به نام بیلی روبین در خون نوزاد می باشد، بیلی روبین در همه سنین بعلت تخریب طبیعی گلبول های قرمز خون که عمرشان به اتمام رسیده است ایجاد شده و معمولا خیلی سریع توسط کبد از خون دفع می گردد. علت افزایش بیلی روبین و بوجود آمدن زردی در نوزادان این است که در چند روز اول زندگی میزان تولید بیلی روبین بیش از توانایی کبد برای دفع آن است. زردی نخست از صورت شروع شده سپس روی قفسه سینه و شکم و نهایتا روی دست و پا ها ظاهر می شود. درچند روز اول شدت آن افزایش یافته و سپس با فعالیت کبد شروع به کاهش می کند.
- آیا زردی می تواند بعلت پاتولوژیک ( بیماری) نیز ایجاد بشود؟
آری، زردی علاوه بر علل فیزیولوژیک که در بالا ذکر شد می تواند به علل متعدد دیگر نیز در نوزادان ایجاد شود که این علل می تواند ناشی از مشکلات یا بیماری های متعدد باشد.
برخی از این علل به شرح زیر است:
ناسازگاری های گروه های خونی وRh
کمبود بعضی از آنزیمها در گلبول های قرمز خون
عفونت ها از جمله عفونت ادراری
بیماریهای متابولیک ( گالاکتوزمی …)
کم کاری غده تیروئید نوزاد
ناهنجاری در شکل گلبول های قرمز خون
انسداد دستگاه گوارش
بیماریهای کبدی
بعضی از بیماریهای توارثی
- در چه صورت لازم است نوزاد مبتلا به زردی بوسیله پزشک معاینه شود؟
با وجود اینکه در بیشتر موارد، زردی نوزادان پدیده ای فیزیولوژیک، گذرا و بی خطر می باشد و بدون درمان خاصی بهبود می یابد ولی چون در مواردی می تواند ناشی از بیماریهای بالقوه خطرناک باشد و نیز میزان آن به حد بالایی برسد که برای مغز خطر آفرین باشد لازم است در هر موردی که زردی در نوزاد مشاهده شد به پزشک مراجعه شود تا چنانچه صلاح بداند آزمایشات لازم را جهت تعیین بیلی روبین و نیز بررسی علل آن انجام داده و در صورت لزوم درمان های لازم را توصیه نماید.
- در چه مواردی بروز زردی ممکن است خطر بیشتری داشته باشد و گروه های پر خطر کدامند؟
اگر چه به هر حال در صورت بروز زردی را باید به پزشک مراجعه نمود ولی در بعضی موارد بروز زردی علامتی از یک بیماری زمینه ای بالقوه خطرناک می باشد و لازم است این موارد سریعا بررسی شوند، بعضی از این موارد به شرح زیر است:
– بروز زردی در 24 ساعت اول عمر
– تداوم زردی بیش از دو هفته
– بروز زردی نوزاد در مواردی که نا سازگاری گروه های خونی وRH بین مادر و نوزاد وجود دارد (بخصوص چنانچه مادر RH منفی و پدر RH مثبت باشد و اگر در زایمان ها و یا سقط های قبلی روگام دریافت نکرده باشد)
– بروز زردی در نوزاد خانواده ای که فرزند یا فرزندان قبلی آنها سابقه زردی بالا و یا تعویض خون داشته اند.
– بروز زردی در نوزاد خانواده ای که سابقه بیمایهای متابولیکی و یا مرگ در نوزادان یا شیرخواران قبلی دارند.
– بروز زردی در نوزاد نارس و یا کم وزن ( کمتر از ۲۵۰۰ گرم).
– بروز زردی همراه با علایم دیگر از جمله : بی حالی، خوب شیر نخوردن، استفراغ، یبوست ، نفخ شکم وغیره…
- معمولا سیر طبیعی بروز زردی چگونه است؟
در اکثر موارد از روز دوم یا سوم تولد مقدارکمی زردی در نوزاد آشکار می شود و سپس تا روز پنجم افزایش یافته و پس از آن بتدریج در عرض چند روز کم شده و از بین می رود. اگر چه ممکن است این سیر طبیعی باشد ولی باید دانست که بعلت احتمال موارد شدید و اثرات سوء زردی بخصوص روی مغز باید بروز زردی در نوزاد را به پزشک اطلاع داد.
- در چه مواردی زردی نوزادان نیاز به درمان دارد؟
چنانچه سطح بیلی روبین بالا بوده و کاهش نیابد خطر آسیب مغزی وجود دارد. در این موارد پزشک متخصص کودکان دستور انجام آزمایش خون جهت تعیین مقدار بیلی روبین جهت بررسی علل و درمان اختصاصی را پیشنهاد می نماید. یکی از راه های درمان زردی استفاده از فتوتراپی (درمان با تابش اشعه) می باشد. در این روش نوزاد را برای چند روز زیر لامپ ها ی مخصوص قرار می دهند تا زمانیکه کبد به اندازه کافی توانایی دفع بیلی روبین را پیدا نماید. در مدت درمان با فتو تراپی چشم های نوزاد پوشانده می شود. تا در مقابل صدمات احتمالی نور محافظت شود. یکی دیگر از راه های درمان زردی در نوزادان انجام تعویض خون است که این عمل بایستی بوسیله پزشک متخصص کودکان و در بیمارستان و در شریط خاص انجام شود. در موارد خاصی ممکن است پزشک متخصص استفاده از بعضی داروها را نیز جهت کاهش مقدار بیلی روبین جایز بداند.
- آیا استفاده از لامپ های مهتابی معمولی تاثیری در درمان زردی نوزاد دارد؟
خیر، چون برای فتوتراپی (درمان با تابش اشعه) باید حتما از طول موج معینی که در لامپ های مخصوص فتو تراپی وجود دارد استفاده شود (حتی لامپ های مخصوص هم پس از مدتی با اینکه روشن می شوند ممکن است طول موج مناسبی نداشته و غیر قابل استفاده باشند). استفاده از لامپ مهتابی معمولی در منزل علاوه بر بی اثر بودن ممکن است خطراتی نیز از قبیل سرد یا گرم شدن بیش از حد نوزاد، کم شدن آب بدن و یا شکستن لامپ روی نوزاد را در بر داشته باشد.
- تجویز موادی مانند پودر گلوکز یا ترنجبین و شیر خشت در درمان زردی نوزادی تاثیری دارد ؟
ازاین مواد با مکانیسم خاصی که برای آنها تصور می شد، استفاده می کردند. مطالعات متعددی نشان داده است که اینگونه مواد نه تنها روی زردی نوزادی تاثیر چندانی نداشته بلکه گاهی بعلت دفع بیش از حد آب بدن از طریق روده و ایجاد کم آبی در بدن نوزاد می شوند. مسائلی مانند غلظت زیاد اسموزی و وجود آلودگی احتمالی، ممکن است باعث بروز مشکلاتی نیز در نوزاد بشود. لذا از این مواد در زردی نوزادی نباید استفاده شود.
- آیا اگر احتمال بروز زردی بعلت شیرمادر مطرح باشد باید شیر مادر را قطع کرد؟
خیر، بطور کلی دو فرم بروز زردی در ارتباط با شيرمادر در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می شوند مشاهده می شود.
فرم اول یا فرم زودرس:
علت این پدیده کم بودن شیرمادر در روزهای اول پس از تولد است که این مسئله بخصوص در نوزاد مادرانی که آموزش های لازم شیردهی را قبل از زایمان ندیده اند بیشتر اتفاق می افتد. برای درمان این مورد که در روزهای سوم یا چهارم پس از زایمان اتفاق می افتد باید هر چه بیشتر تغذیه با شیر مادر انجام شود تا جریان شیر زیادتر شود و کمبود کالری جبران شود. شیر آغوز سبب افزایش حرکات روده نوزاد شده و سبب بر طرف شدن زردی می گردد.
فرم دوم یا فرم کلاسیک:
علت این پدیده که معمولا در هفته دوم تولد به بعد اتفاق می افتد احتمالا وجود موادی در شیرمادر است که سبب مهار آنزیم های کبدی شده و یا در روده نوزاد، سبب باز جذب دوباره مواد صفراوی می شوند. برای درمان این مورد هم امروزه تاکید می شود که شیردهی حتماٌ ادامه یابد ولی چنانچه زردی نوزاد در حد نزدیک به حد تعویض خون است با صلاح دید پزشک متخصص علاوه بر شروع فتوتراپی ( درمان با تابش اشعه) فقط برای مدتی کوتاه ( بین ۲۴ تا حداکثر ۴۸ ساعت) علاوه بر ادامه شیرمادر به نوزاد در بین وعده ها شیرخشک با قاشق یا فنجان داده می شود. بعد از اتمام این مدت مجددا شیر مادر بطور انحصاری به شیرخوار داده می شود. تذکر مجدد چند نکته ضروری است:
اول: که اگر قرار شد از شیر خشک استفاده شود، باید توجه داشت که به هيچ وجه نوزاد با شیشه تغذیه نشود زیرا همانطور که قبلا ذکر شد، نحوه مکیدن از شیشه پستانک با تغذیه از پستان مادر بسیار متفاوت است.
دوم: مادر بایستی در این مدت سینه خود را به طور مکرر بدوشد تا از احتقان جلوگیری شود.
سوم: هرگز براي مقادير كم زردي و يا بدتر از آن بعنوان پيشگيري از بروز زردي نبايد اقدام به استفاده از شير خشك نمود.
- چه مواردی ممکن است نیاز به انجام تعویض خون باشد و چه خطراتی ممکن است برای نوزاد وجود داشته باشد؟
تعویض خون هم مثل سایر اقدامات درمانی در موارد خاصی ضرورت پیدا می کند و پزشک زمانی از این اقدام درمانی استفاده می کند که نوزاد بعلت مقادیر بالای بیلی روبین (که ماده ای سمی است) در خطر صدمه مغزی باشد (رسوب در سلول های مغزی). لذا در این مورد باید با پزشک برای درمان به موقع، همکاری لازم را مبذول داشت تا در شرایط و زمان مناسب این اقدام مهم درمانی در صورت ضرورت انجام پذیرد.
- عوارض زردی نوزادی چیست؟
همانطوریکه در بالا اشاره شد، بیشتر موارد زردی نوزادی بی خطر و گذرا است و عارضه خاصی ایجاد نمی کند ولی در صورت افزایش سریع بیلی روبین و تجمع مقادیر زیاد این ماده درخون و نفوذ آن در مغز، امکان ایجاد عوارض عصبی خطرناک و غیر قابل برگشت وجود دارد. بعضی از این عوارض به قرار زیر است: کری، تشنج، فلج مغزی، کند ذهنی، اشکال تعادلی در حرکات، ناهنجاری های دندانی، بیش فعالی و…
اشاره به موارد فوق نبایستی موجب نگرانی و تشویش خانواده ها شود ولی به هر حال لازم است در صورت مشاهده زردی در نوزاد و بخصوص در موارد پر خطر که در بالا ذکر شد به پزشک تا در صورت لزوم اقدامات تشخیصی- درمانی مناسب را بعمل آورد.
- در صورت باقي ماندن مختصر زردي روي پوست شيرخوار چه بايد كرد؟
باقي ماندن زردي مختصر روي پوست و داخل چشم بعد از هفته اول در نوزادان رسيده و بعد از دو هفته در نوزادان نارس بعنوان زردي طول كشيده تلقي مي شود كه نياز به مراجعه به پزشك و بررسي هاي لازم آزمايشگاهي دارد. اگر چه در این زمان میزان زردی ممکن است در حد خطرناکی نباشد ولی ممکن است نشانه ای از بیماری دیگری در نوزاد باشد که باید با بررسی های لازم و آزمایش خون وادرار، مشخص و درمان گردد.